دنیای بورس: صندوق‌های سهامی یکی از ابزارهای اصلی سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازار سرمایه ایران‌اند که عمده دارایی‌شان را در سهام شرکت‌های بورسی و فرابورسی سرمایه‌گذاری می‌کنند. بازدهی صندوق‌های سهامی به‌شدت وابسته به نوسانات شاخص کل بورس است، بنابراین در دوره‌های رونق بازار معمولاً سود بالاتری از سایر صندوق‌ها (مثل درآمد ثابت) دارند، اما در دوره‌های رکودی زیان‌پذیرترند.
یکی از بحث های جدی در مورد صندوق های سهامی در ایران این است ریسک سرمایه گذاری در آنها بالاست و نسبت به دیگر صندوق ها سودآوری کمتری دارند. نقدشوندگی این صندوق ها در مواقع بحران هم بحث مهم دیگری است که پس از جنگ 12 روزه ایران و اسرائیل به صورت جدی مطرح است.
در ادامه بابک ابراهیمی از فعالان و کارشناسان بازار سرمایه درباره چالش‌های صندوق‌های سهامی در گفت و گو با ما توضیحاتی ارائه کرد.
بابک ابراهیمی با اشاره به چالش‌های اخیر بازار و تجربه «جنگ ۱۲ روزه تابستان»، نقش صندوق‌ها در شرایط بحرانی را تبیین کرد و گفت: نباید از صندوق‌های سهامی انتظار داشت در دوران بحران، همان کارایی شرایط عادی را داشته باشند. وقتی اقتصاد کشور درگیر تنش است، طبیعی است که نقدشوندگی کاهش پیدا کند. مهم این است که صندوق‌ها در چنین شرایطی شفاف عمل کنند و از سازوکارهای قانونی برای حفظ اعتماد سرمایه‌گذاران بهره ببرند.
او در ادامه این ادعا که صندوق های سهام به طور کلی ضعیف عمل کرده‌اند را رد کرد و گفت: ما نمی‌توانیم بر مبنای برخی مشاهدات نتیجه‌گیری کنیم که صندوق‌ها عملکرد بدی داشته‌اند، هر چند که برخی از آنها با شرایط مطلوب فاصله داشته‌اند اما بر مبنای همین عملکرد است که مردم انتخاب می کنند. قطعا صندوقی که عملکرد بهتری داشته اقبال بیشتری پیدا می‌کند. بازارگردانی صندوق ها نیز ابزار خوبی است و ریسک نقدشوندگی را کم می کند اما نمی‌توان گفت به تمام اهدافش رسیده است.
ابراهیمی در ادامه از فرهنگ سرمایه گذاری در ایران انتقاد کرد و گفت: باید چند نکته را در نظر گرفت، فرهنگ سرمایه گذاری در ایران ایراد دارد، سرمایه گذار ایرانی صبور نیست و دنبال این است که در همه بازارها فعالیت کند و از سود همه آنها هم بهره برداری کند. اگر منتفع شد می گوید دانش و توانایی خودش بوده است و وقتی که شکست می‌خورد می گوید مقصر دولت است، این نگاه اشتباه است. نباید در دوران زیان، دولت را مقصر دانست.
این کارشناس بازار سرمایه افزود: در دنیا هیچ سرمایه‌گذار خردی خود به‌طور مستقیم معامله نمی‌کند. در ایران اما این تمایل وجود دارد و همین امر موجب بروز رفتارهای هیجانی می‌شود. صندوق‌ها دقیقاً برای کنترل همین رفتارها طراحی شده‌اند.
او افزود: بحث دوم این است که آیا ابزارها توانسته اند به نتیجه مطلوب برسند؟ شاید ما به صندوق‌هایی احتیاج داریم که ترکیبی از صندوق‌های سهامی، ثابت و کالایی باشند. محدودیت‌ها باعث شده که برخی صندوق‌ها عملکرد خوب و برخی دیگر عملکرد بدی داشته باشند. می‌گویند صندوق‌های درآمد ثابت عملکرد خوبی در دوران جنگ داشتند اما باید به این نکته توجه کرد آنها ریسک پذیری کمی دارد و ساختار آنها به گونه‌ای است که بانک‌ها به کمک شان می‌آیند و فشار بازار گردانی کمی دارند. اما صندوق سهامی ماهیت متفاوتی دارد، به نظر من اگر صندوق سهامی بتواند با شاخص حرکت کند عملکرد خوبی داشته است.
ابراهیمی ضمن اشاره به تجربه جنگ ۱۲ روزه گفت: در آن مقطع اگر سازمان بورس بازار را نمی‌بست یا محدود نمی‌کرد، ممکن بود دارایی بسیاری از مردم از بین برود. بنابراین گاهی محدودیت‌ها در شرایط خاص، اجتناب‌ناپذیر است. اما باید سازوکاری طراحی شود که تصمیمات محدودکننده سریع‌تر و هوشمندتر اعمال شوند تا از نارضایتی عمومی جلوگیری شود.
او تأکید کرد که ساختارهای فعلی نیازمند اصلاح است: چارچوب تصمیم‌گیری برای تغییر دامنه نوسان باید پویا شود. الان فرآیند تصمیم‌گیری در شورای عالی بورس طولانی است و تا زمان بررسی و تصویب، فرصت از دست می‌رود. باید به سمت سیستم‌های هوشمندتر رفت تا تصمیمات متناسب با شرایط بازار و در لحظه اجرا شوند.
ابراهیمی در پاسخ به پرسشی درباره میزان تاب‌آوری صندوق‌های سهامی در برابر تحریم‌ها، جنگ یا تغییر نرخ کالاهای جهانی، گفت: ترکیب دارایی‌های صندوق سهامی از سهام صنایع مختلف تشکیل شده و طبیعی است که برخی صنایع مانند پتروشیمی یا فلزات اساسی از جنگ و تحریم‌ها تأثیر بیشتری بگیرند، اما در مقابل صنایعی هم داریم که اثرپذیری کمتری دارند. این تنوع ترکیب دارایی‌ها خود به کاهش ریسک کمک می‌کند.
او افزود: صندوق‌های سهامی ابزار حرفه‌ای مدیریت دارایی هستند و در بلندمدت بازدهی مناسبی دارند. این صندوق‌ها به سرمایه گذاران خرد هم بازدهی مناسبی می‌دهند. البته در شرایط کوتاه‌مدت ممکن است عملکرد ضعیف‌تری نسبت به صندوق‌های طلا یا درآمد ثابت نشان دهند، اما در افق زمانی پنج تا ده ساله، اثربخشی آنها قابل توجه است.
یک کارشناس بازار سرمایه تشریح کرد:
صندوق‌های سهامی در بلند مدت بازدهی مناسبی دارند
در شرایطی که عملکرد صندوق‌های سهامی بار دیگر در کانون توجه سرمایه‌گذاران قرار گرفته، بررسی‌ها نشان می‌دهد این صندوق‌ها با وجود نوسانات کوتاه‌مدت بازار، در افق بلندمدت بازدهی قابل‌قبولی دارند. کارشناسان معتقدند ماهیت این صندوق‌ها که بر پایه سرمایه‌گذاری در سهام بنا شده، آنها را به ابزار حرفه‌ای و کارآمدی برای مدیریت دارایی تبدیل کرده است؛ هرچند چالش‌هایی همچون نقدشوندگی در دوران بحران و ضعف فرهنگ سرمایه‌گذاری در کشور همچنان مانع بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های آن‌هاست.
